مدارس در آلمان به داشتن سیستم آموزشی قوی و با کیفیت مشهور هستند. تعهد این کشور به ارائه‌ی آموزش رایگان و اجباری، آن را به یکی از برترین مقصدهای آموزش عالی تبدیل کرده است. سیستم تحصیلی این کشور بسیار متنوع است و متناسب با توانایی ها، علایق و اهداف شغلی دانش آموزان طراحی شده است. تحصیل در آلمان به قدری اهمیت دارد که والدین مجاز به آموزش فرزندان خود در خانه نیستند و چنانچه والدین مانع از تحصیل فرزندان خود شوند به شدت تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت. همچنین مدارس در آلمان در صورتی که دولتی باشند رایگان هستند؛ اما مدارس خصوصی شامل شهریه های بالایی میباشند.
انواع مدارس در آلمان
از ویژگی های مدارس آلمان این است که سیستم آموزش و پرورش کشور آلمان نیز همچون ایران به چند مقطع تقسیم میشود. این مقاطع شامل دبستان و راهنمایی هستند که انواع مختلفی دارند. در ادامه با ما همراه باشید تا با هم به معرفی این مقاطع بپردازیم.
مقطع ابتدایی در آلمان
آموزش رسمی از گروند‌اشوله (Grundschule) یا مدرسه ابتدایی شروع میشود که دانش‌آموزان ۶ تا ۱۰ ساله را در بر می‌گیرد. در طول این چهار سال (شش سال در ایالت های برلین و براندنبورگ)، تمرکز بر سوادآموزی پایه، ریاضیات و مهارت‌های اجتماعی است تا کودکان را برای مسیرهای آموزشی تخصصی‌تر آماده کند. با نزدیک شدن به پایان این دوره دانش آموزان بر اساس فاکتورهایی از قبیل توصیه نامه، ارزیابی معلمان و نمرات خود می‌توانند تصمیم بگیرند که به کدام یک از مدارس متوسطه بروند.
مقطع متوسطه در آلمان
پس از اتمام دوره ابتدایی، دانش‌آموزان وارد مقطع متوسطه میشوند. اما در این مقطع چهار انتخاب وجود دارد که بر اساس عملکرد تحصیلی، توصیه معلمان و ترجیحات والدین به چند مسیر مجزا تقسیم میشود. این مورد به این معناست که سیستم آموزشی در آلمان انعطاف‌پذیراست.
انواع اصلی مدارس متوسطه عبارتند از:
۱. هاپت‌شوله (Hauptschule) یا مدارس راهنمایی پایه‌ای: این مدرسه به دانش‌آموزان از کلاس پنجم تا نهم (یا دهم) آموزش می‌دهد و بر تحصیل عمومی با تاکید بر آمادگی برای مشاغل فنی و حرفه‌ای تمرکز دارد. پس از اتمام هاپت‌شوله، دانش‌آموزان اغلب به دوره‌های کارآموزی یا آموزش‌های حرفه‌ای می‌پردازند.
۲. رئال‌شوله (Realschule) یا مدارس راهنمایی نیمه تخصصی: این مدرسه که تا کلاس دهم ادامه دارد، برنامه درسی گسترده‌تری نسبت به هاپت‌شوله ارائه می‌دهد. دانش‌آموزانی که رئال‌شوله را به پایان می‌رسانند، می‌توانند به آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بپردازند، وارد بازار کار شوند، یا در برخی موارد به موسسات آموزشی بالاتر مانند گیمنازیوم (Gymnasium) منتقل شوند.
۳. گیمنازیوم (Gymnasium) یا مدارس راهنمایی تخصصی تا دیپلم: این مسیر آکادمیک‌محور بوده و دانش‌آموزان را برای آموزش عالی آماده می‌کند. گیمنازیوم از کلاس پنجم تا دوازدهم یا سیزدهم ادامه دارد و با آزمون (آبیتور) پایان می‌یابد که پیش‌شرط ورود به دانشگاه‌ها است. برنامه درسی در گیمنازیوم شامل طیف گسترده‌ای از موضوعات از جمله زبان‌ها، علوم، ریاضیات و علوم انسانی است.
۴. گزامت‌شوله (Gesamtschule) یا مدارس عمومی: این مدارس که به مدارس فشرده شناخته میشوند، ترکیبی از دروس ۳ مدرسه ذکر شده را در برخی از ایالت‌های آلمان به دانش‌آموزان ارائه می‌کنند. این مدرسه محیط یادگیری انعطاف‌پذیرتری فراهم می‌کند که در آن دانش‌آموزان می‌توانند بر اساس توانایی‌ها و علایق خود به مدارک مختلفی دست یابند.
توجه: در بعضی ایالت‌ها دانش‌آموزان بعد از اتمام دوره ابتدایی علاوه بر انتخاب‌های بالا می‌توانند دو انتخاب دیگر هم داشته باشند به نام‌های Mittelschule و Sportschule. در Mittelschule دروس ترکیبی Hauptschule ها و Realschule ها را در پایه ۵ تا ۱۰ به دانش آموزان ارائه می‌کنند. Sportschul ها نیز همانگونه که از نام آن پیدا است، مدارس ورزشی هستند. این مدارس دروس تئوری را نیز به دانش‌آموزان ارائه می‌کنند اما تمرکز بیشتر بر روی انواع خاصی از رشته‌های ورزشی همچون شنا، فوتبال، اسکی و دیگر رشته‌هاست.
آموزش فنی-حرفه‌ای و سیستم آموزش دوگانه در آلمان
یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی آموزش در آلمان، سیستم آموزشی دوگانه است که یادگیری نظری را با آموزش عملی ترکیب می‌کند. پس از اتمام هاپت‌شوله یا رئال‌شوله، بسیاری از دانش‌آموزان به برنامه‌های آموزش فنی-حرفه‌ای (Berufsausbildung ) می‌پردازند که شامل حضور در یک مدرسه حرفه‌ای Berufsschule) ) و کار به‌عنوان کارآموز در یک شرکت است. این سیستم به دلیل تجهیز دانش‌آموزان به مهارت‌های لازم برای مشاغل خاص شناخته شده و نقش مهمی در اقتصاد قوی آلمان و نرخ پایین بیکاری جوانان ایفا کرده است.
آموزش عالی در آلمان
دانش‌آموزانی که با موفقیت آزمون آبیتور (Abitur) را از گیمنازیوم پشت سر می‌گذارند، واجد شرایط ورود به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی هستند. آلمان جزو کشور هایی است که بهترین و با کیفیت ترین دانشگاه های دنیا را در خود جای داده است. از جمله دانشگاه فنی مونیخ، دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ و دانشگاه هایدلبرگ وبسیاری دیگر. آموزش دانشگاهی در آلمان عمدتاً توسط دولت تامین مالی میشود، بنابراین هزینه‌های تحصیلی در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر نسبتاً پایین است. البته دانشگاه های خصوصی معمولا شامل شهریه های بالایی میشوند.
زمان بازگشایی مدارس در آلمان
از پرتکرارترین سوالاتی که برای دانش‌آموزان و والدین آن‌ها پیش می‌آید این است که مدارس آلمان کی باز میشود! می‌توان گفت که به صورت کلی زمان شروع مدارس در آلمان از اواخر ماه آگوست تا اوایل سپتامبر است. البته این بازه زمانی بین ایالت‌ها متفاوت است و همانطور که گفتیم قوانین تحصیل در مدارس آلمان تا حد زیادی به قوانین هر ایالت بستگی دارد.
تعطیلات مدارس در آلمان
در هر سال تحصیلی کشور آلمان تعطیلاتی وجود دارد که در ادامه این مطلب آن‌ها را به شما معرفی می‌کنیم؛ در نظر داشته باشید که ممکن است این تعطیلات از ایالت به ایالت متفاوت باشند. اما مجموعا در هر سال تحصیلی 15 هفته تعطیلات وجود دارد و بهتر است والدین سفرها و تفریحات خانوادگی را در همین تعطیلات برنامه‌ریزی کنند. والدینی که در زمان باز بودن مدارس فرزندان خود را به مسافرت ببرند می‌توانند تا 1000 یورو جریمه شوند. پس فراموش نکنید که باید قبل از سفر با مدیر مدرسه هماهنگ کرده و سپس برنامه سفر را بچینید.
- تعطیلات تابستانه (حدودا 6 الی 7 هفته)
- تعطیلات پاییزه (2 هفته)
- تعطیلات کریسمس (2 هفته)
- تعطیلات زمستانه (از چند روز الی 2 هفته)
- تعطیلات عید پاک (2 تا 3 هفته)
- تعطیلات پنطیکاست (از چند روز الی 2 هفته)
سیستم نمره‌دهی و ارزیابی
سیستم نمره دهی در آلمان در اکثر مراکز آموزشی از نمره 1 (عالی) تا 6 (غیرقابل قبول) است و معمولا نمره دهی براساس آزمون های منظم، تکالیف و مشارکت دانش آموزان در کلاس است.
هزینه تحصیل در مدارس آلمان
هزینه تحصیل در مدارس آلمان به نوع مدرسه و وضعیت اقامت فرد بستگی دارد:
- مدارس دولتی در آلمان (Public Schools):
تحصیل در مدارس دولتی آلمان برای همه دانش‌آموزان، از جمله دانش‌آموزان خارجی که اقامت قانونی در آلمان دارند، رایگان است. این مدارس از دولت بودجه می‌گیرند و شامل تمام مقاطع تحصیلی (ابتدایی تا دبیرستان) میشود. تنها هزینه‌هایی که ممکن است وجود داشته باشد شامل مواد آموزشی، لباس فرم (در صورت وجود)، و برخی هزینه‌های جانبی مانند گردش‌های علمی است.
- مدارس خصوصی در آلمان (Private Schools):
مدارس خصوصی در آلمان شهریه دارند و هزینه آن‌ها بسته به مدرسه متفاوت است. شهریه مدارس خصوصی ممکن است بین 2,000 تا 20,000 یورو در سال میباشد.
- مدارس بین‌المللی در آلمان (International Schools):
مدارس بین‌المللی که برنامه‌های آموزشی مانند IB (International Baccalaureate) یا برنامه‌های آموزشی کشورهای دیگر را ارائه می‌دهند، معمولاً شهریه بالایی دارند. شهریه این مدارس می‌تواند بین 5,000 تا 30,000 یورو در سال باشد.
تحصیل در مدارس دولتی به دلیل کیفیت آموزشی بالا و رایگان بودن، گزینه‌ای محبوب برای بسیاری از خانواده‌ها است. اگر فرزند شما زبان آلمانی را به خوبی نمی‌داند، برخی از مدارس دولتی نیز برنامه‌های ویژه‌ای برای یادگیری زبان ارائه می‌دهند.
ویزای همراه دانش آموزی آلمان
ویزای همراه برای دانش‌آموزانی که قصد تحصیل در آلمان را دارند، به والدین یا سرپرستان قانونی آن‌ها اجازه می‌دهد تا به عنوان همراه در کنار فرزندشان در آلمان اقامت داشته باشند. این ویزا برای والدینی است که می‌خواهند در طول مدت تحصیل فرزندشان در آلمان حضور داشته باشند. در ادامه، به شرایط و مراحل درخواست ویزای همراه برای دانش‌آموزان در آلمان اشاره می‌کنم:
- تحصیل دانش‌آموز در آلمان: فرزند باید در یک مدرسه معتبر در آلمان (دولتی یا خصوصی) ثبت‌نام کرده باشد.
- فرزند زیر 18 سال باشد: والدین معمولاً برای دانش‌آموزان زیر 18 سال می‌توانند درخواست ویزای همراه کنند.
- محل اقامت و تمکن مالی: والدین یا سرپرستان قانونی باید نشان دهند که منابع مالی کافی برای تأمین هزینه‌های زندگی خود و فرزندشان در آلمان دارند. همچنین باید مدرکی از وجود محل اقامت مناسب در آلمان ارائه دهند.
- بیمه درمانی: والدین باید بیمه درمانی معتبر برای مدت اقامت خود در آلمان داشته باشند.
- شواهد خانواده بودن: مدارکی مانند شناسنامه یا اسناد رسمی که رابطه خانوادگی (والد-فرزند) را ثابت می‌کند، باید ارائه شود.
لباس فرم مدارس آلمان
از آنجایی که در کشور ما ایران، فرم مدرسه جزء لاینفک تحصیلات در مدرسه به شمار می‌رود، از دید اکثر ایرانیان پوشیدن یونیفرم تبدیل به یک عادت شده است. اما جالب است بدانید که درواقع از سال 1968 هیچ قانونی مبنی بر الزام پوشیدن یونیفرم در مدارس آلمان وجود ندارد و دانش‌آموزان با پوشش دلخواه خود به مدرسه می‌روند. البته که طبق قوانین این کشور، بچه‌ها باید پوشش مناسب داشته باشند. با این وجود، ممکن است در بعضی مدارس خصوصی از دانش‌آموزان بخواهند که با یونیفرم به مدرسه بروند.
کتاب های درسی مدارس آلمان
برنامه‌های درسی مدارس آلمان بسته به هر مدرسه و ایالت می‌توانند متفاوت باشند. اما به طور کلی دروس بچه‌ها در مدرسه شامل آلمانی، ریاضیات، علوم کامپیوتر، فیزیک، شیمی، زیست شناسی، جغرافیا، هنر (و همچنین صنایع دستی و طراحی)، موسیقی، تاریخ، فلسفه، مدنی، مطالعات اجتماعی و چندین زبان خارجی است.
از نمونه کتاب‌های متوسطه در آلمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- Chess Story Stefan Zweig
- Die Leiden des jungen Werther – Band I Johann Wolfgang von Goethe
- Look Who’s Back Timur Vermes
قوانین مدارس آلمان
- کودکان باید از سن 6 سالگی به مدرسه بروند.
- در بیشتر ایالت‌ها، کودکان باید با توجه به اصل محل سکونت در مدارس ثبت نام شوند.
- کلاس‌ها ی درس در مدارس آلمان 45 دقیقه هستند.
- سیستم نمره‌دهی مدارس آلمان از 1 تا 6 نمره‌گذاری میشود.
- تکلیف خانه جزء موارد مهم در سیستم آموزشی آلمان است.
مهدکودک در آلمان
در کشور آلمان گزینه‌های بسیاری برای تربیت و مراقبت از کودکان 3 تا 6 ساله و حتی کودکان کوچکتر وجود دارد. البته که شرکت کردن کودکان در مهدکودک‌ها در کشور آلمان اجباری نیست و همین مسئله باعث میشود والدین در نحوه تربیت فرزندان خود آزادی بیشتری داشته باشند. برای کودکان زیر 3 سال مهدکودک‌های مخصوصی تعبیه شده که به بچه‌ها این فرصت را می‌دهد که در یک فضای دلنشین و در کنار هم سن و سالان مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند. البته در نظر داشته باشید که هزینه مهد کودک در آلمان رایگان نیست.
کودکان 3 تا 6 سال نیز می‌توانند در مهدکودک شرکت کنند. در این مهدکودک‌ها تعادل بسیار خوبی میان بازی و یادگیری وجود دارد و بچه‌ها می‌توانند با بازی، موسیقی، کاردستی، قصه‌سرایی و .. مهارت‌های خود را تقویت کنند. البته که این نوع مهدکودک هم الزامی نیست اما در آلمان بسیار پرطرفدار است. بچه‌ها یک سال قبل از ورود به دبستان وارد Vorschule (پیش دبستانی) میشوند و با اصول اولیه ریاضیات، علوم تجربی، ادبیات و … آشنا میشوند.